Trong bối cảnh đó liên Tỉnh ủy Cao - Bắc - Lạng đã triệu tập hội nghị vào ngày 13-8-1944 để bàn về chủ trương phát động khởi nghĩa vũ trang trong liên tỉnh Cao Bằng, Bắc Kạn, Lạng Sơn và cử ra Ủy ban quân sự. Công tác chuẩn bị khởi nghĩa đang được đẩy mạnh thì cuối tháng 10/1944, Bác Hồ từ Trung Quốc trở về Pắc Bó, các đồng chí Vũ Anh, Võ Nguyên Giáp, Lê Quảng Ba đến xin ý kiến của Người. Sau khi nghe báo cáo và phân tích tình hình thế giới, trong nước, Người chỉ rõ: “Bây giờ thời kỳ cách mạng hòa bình đã qua, nhưng thời kỳ toàn dân khởi nghĩa chưa tới, nếu bây giờ chúng ta chỉ hoạt động bằng hình thức chính trị thì không đủ để đẩy mạnh phong trào đi tới. Nhưng phát động khởi nghĩa vũ trang ngay thì địch sẽ tập trung đối phó. Cuộc đấu tranh bây giờ phải từ hình thức chính trị tiến lên hình thức quân sự. Song hiện nay chính trị trọng hơn quân sự, phải tìm ra hình thức thích hợp thì mới có thể đẩy phong trào tiến lên. Nếu phát động đấu tranh mà mỗi khi địch đến nhân dân lại phải tản cư cả vào rừng thì gặp khó khăn. Phải làm sao cứ hoạt động vũ trang mà dân ở đâu cứ ở đấy sản xuất, chỉ cần tăng cường canh gác đề phòng không để địch bắt hại những người hoạt động”. Người chủ trương thành lập Đội Việt Nam tuyên truyền giải phóng quân, “Vì cuộc kháng chiến của ta là cuộc kháng chiến của toàn dân, cần phải động viên toàn dân, vũ trang toàn dân”…

Để thực hiện chủ trương trên, Bác Hồ đã chỉ thị cho đồng chí Võ Nguyên Giáp và đồng chí Lã, Bí thư liên Tỉnh ủy Cao - Bắc - Lạng nghiên cứu Đội VNTTGPQ. Người đã vạch ra những nét cơ bản về việc thành lập Đội VNTTGPQ và giao nhiệm vụ cho đồng chí Võ Nguyên Giáp chỉ huy. Người dặn kỹ: “Phải dựa vào dân, dựa chắc vào dân, thì kẻ địch không sao tiêu diệt được. Tổ chức của đội phải lấy chi bộ đảng làm hạt nhân lãnh đạo”.

Sau một thời gian gấp rút chuẩn bị Đội VNTTGPQ gồm 34 chiến sỹ được thành lập vào ngày 22/12/1944 tại khu rừng Trần Hưng Đạo (Châu Nguyên Bình tỉnh Cao Bằng) dưới sự chỉ huy trực tiếp của đồng chí Võ Nguyên Giáp, người có nhiều năm hoạt động bí mật tại Cao Bằng và đã được đồng bào các dân tộc rất tin yêu, kính phục, được Trung ương Đảng, Bác Hồ giao nhiệm vụ chỉ huy và tuyên bố thành lập. Tại buổi lễ đồng chí Võ Nguyên Giáp đã chuyển tới các đội viên bản Chỉ thị của lãnh tụ Hồ Chí Minh và nhấn mạnh nhiệm vụ của Đội là: “chính trị trọng hơn quân sự, tuyên truyền trọng hơn tác chiến. Nhiệm vụ ấy có tính chất giao thời vận động võ trang tuyên truyền để kêu gọi toàn dân đứng dậy, chuẩn bị cơ sở chính trị và quân sự cho cuộc khởi nghĩa sau này”. Trong không khí đầy xúc động và trang nghiêm, trước lá cờ đỏ sao vàng năm cánh, toàn thể cán bộ và chiến sỹ đã đọc 10 lời thề của Đội, nêu cao tinh thần đoàn kết, quyết tâm hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ của Đảng giao cho. Đây là tổ chức tiền thân của QĐNDVN. Từ đó, ngày 22/12 hàng năm là ngày truyền thống vẻ vang, ngày hội lớn của toàn quân, toàn dân ta.

Đội VNTTGPQ vừa mới ra đời, dưới sự chỉ huy của đồng chí Võ Nguyên Giáp đã lập nên hai chiến công vang dội trong 2 ngày 25 và 26/12/1944. Đội đã tiêu diệt gọn đồn Phai Khắt và Nà Ngần. Bọn địch ở đây được trang bị vũ khí đầy đủ, địa thế hiểm trở nhưng chúng không sao đỡ nổi đòn đánh bất ngờ táo bạo của quân ta. Các chiến sỹ của Đội với tinh thần quyết tâm chiến đấu mưu trí gan dạ, dũng cảm lại được nhân dân chở che nên đã giành được thắng lợi rực rỡ.

Đội VNTTGPQ với chiến thắng vang dội Phai Khắt, Nà Ngần đã có tác dụng mạnh mẽ gây hoang mang lọ sợ trong hàng ngũ quân địch, đồng thời cổ vũ tinh thần cách mạng của quần chúng, gấp rút chuẩn bị mọi mặt để đón thời cơ vùng dậy đạp đổ xiềng xích nô lệ của thực dân, phong kiến giành chính quyền về tay nhân dân, giành độc lập cho Tổ quốc. Chiến thắng Phai Khắt, Nà Ngần đã làm sáng rực ý chí bách chiến, bách thắng của quân đội cách mạng, đã ra quân là đánh thắng, mở ra một thời kỳ đấu tranh bạo lực tại khu căn cứ địa Cao - Bắc - Lạng.

Chiến thắng Phai Khắt, Nà Ngần thể hiện rõ thiên tài thao lược, tổ chức quân sự, quyết tâm đánh thắng của Đại tướng Võ Nguyên Giáp ngay trong buổi đầu mới thành lập Quân đội cách mạng của Đảng và nhân dân ta. Hình ảnh của Đại tướng Võ Nguyên Giáp luôn gắn với chiến thắng và sự trưởng thành của Quân đội ta suốt trong hai cuộc kháng chiến trường kỳ chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ xâm lược.

HÀ LẠC